10 Ocak 1870’ten 28 Mayıs 1871’e Fransa’da İç Savaş’ın, komünarların gökyüzünü fethe çıkışının kronolojisi…
10 Ocak: Cumhuriyetçi gazeteci Victor Noir’nın, imparatorun kuzeni Pierre Bonaparte tarafından öldürülmesinden sonra yaklaşık 100 bin kişi Bonaparte’ın İkinci İmparatorluğuna karşı gösteri düzenledi.
8 Mayıs: İmparatorluğa güvenin oylandığı bir ulusal halk oylamasında oyların %84’ü lehteydi. Halk oylaması arifesinde Paris Federasyonu üyeleri III. Napolyon’a komplo düzenleme suçlamasıyla tutuklandılar. Hükümet, daha sonra Fransa çapında Enternasyonal üyelerine yönelik bir zulüm kampanyası yürütmek için de bu bahaneyi kullandı.
19 Temmuz: Louis Bonaparte, Prusya’nın İspanya tahtına yönelik girişimi karşısında verdiği diplomatik mücadeleden sonra Prusya’ya savaş açtı.[1]
23 Temmuz: Marx “Birinci Çağrı”[2] olarak bilinecek olan çalışmasını bitirdi.
26 Temmuz: “Birinci Çağrı”, Uluslararası İşçi Birliği Genel Konseyi tarafından kabul edildi ve uluslararası olarak dağıtıldı.
4-6 Ağustos: Fransa’yı işgal eden üç Prusya ordusundan birinin komutanı olan Veliaht Frederick, Fransız Mareşalı MacMahon’ı Worth ve Weissenburg’ta yendi, onu Alsace (Kuzeydoğu Fransa) dışına attı, Strasbourg’u kuşattı ve Nancy’ye doğru ilerledi. Diğer iki Prusya ordusu Mareşal Bazaine’in güçlerini Metz’de yalıttı.
16-18 Ağustos: Fransız Komutan Bazaine’in askerleriyle Alman hatlarını aşmaya çalışması, Mars-la-Tour ve Gravelotte’te kanlı bir şekilde engellendi. Prusyalılar Chalons’a ilerledi.
1 Eylül: Sedan Savaşı. MacMahon ve Bonaparte, Metz’deki Bazaine’i rahatlatmaya çabalarken, yolun kapandığını görünce savaşa girdiler ve Sedan’da yenilgiye uğradılar.
2 Eylül: İmparator III. Napolyon ve Mareşal MacMahon Sedan’da 83 binden fazla askerle birlikte teslim oldular.
4 Eylül: Sedan haberleri üzerine, Parisli işçiler Bourbon Sarayı’nı işgal ettiler ve Yasama Meclisi’nden İmparatorluğun yıkıldığını duyurmasını istediler. Akşam, Paris Hotel de Ville’de (Belediye Binası) Üçüncü Cumhuriyet ilan edildi. Almanya’nın Fransa’dan atılmasına yönelik savaşı sürdürmek üzere geçici Ulusal Savunma Hükümeti (USH) kuruldu.
5 Eylül: Londra ve diğer büyük şehirlerde, Britanya Hükümeti’nin Fransa Cumhuriyeti’ni derhal tanımasını talep eden önergeler ve dilekçelerin dile getirildiği toplantılar ve gösteriler düzenlenmeye başlandı. Birinci Enternasyonal Genel Konseyi bu hareketin düzenlenmesinde doğrudan görev almıştır.
6 Eylül: USH bir demeç yayımladı: savaş için İmparatorluk hükümetini suçlarken şimdi barış istediğini belirtiyor ancak “topraklarımızdaki tek bir inçten, kalelerimizdeki tek bir taştan vazgeçmeyeceğiz” de diyordu. Prusya’nın Alsace-Lorraine işgalinin sürmesi nedeniyle, savaş durmadı.
19 Eylül: İki Alman ordusu uzun Paris kuşatmasına başladı. Bismarck, “yumuşak ve çökmüş” Fransız işçilerinin çabucak teslim olacağını hesapladı. USH, vilayetlerde direniş örgütlemek üzere, Tours’a, kısa bir süre sonra (Paris’ten bir balonla kaçan) Gambetta’nın da katılacağı bir heyet gönderdi.
27 Ekim: Bazaine liderliğindeki 140-180 bin kişiden oluşan Metz’deki Fransız ordusu teslim oldu.
30 Ekim: Fransız Ulusal Muhafızları Le Bourget’de yenilgiye uğradılar.
31 Ekim: Ulusal Savunma Hükümetinin Prusyalılarla görüşmelere başlama kararına ilişkin haberlerin ulaşmasıyla, Paris işçileri ve Ulusal Muhafızlardaki devrimci gruplar Blanqui önderliğinde bir ayaklanma başlattılar. Hôtel de Ville’i (Belediye Binası) ele geçirdiler ve Blanqui’nin yönetimindeki devrimci hükümetlerini, Kamu Güvenliği Komitesi’ni kurdular. Flourens, 31 Ekim’de, Ulusal Savunma Hükümeti’nin herhangi bir üyesinin vurulmasını engelledi; bu, isyancılardan biri tarafından talep edilmişti.
1 Kasım: İşçilerden gelen baskı altında Ulusal Savunma Hükümeti, Komün’e istifa etme ve ulusal seçim planlaması yapma sözü verir; bunlar, yerine getirmeye hiç niyetinin olmadığı sözlerdir. İşçilerin “yasal” maskaralıkla pasifize edilmesiyle, hükümet, şiddet kullanarak Hôtel de Ville’i ele geçirdi ve kuşatma altındaki şehirde egemenliğini tekrar kurdu. Paris’te görevli Blanqui vatana ihanet suçlamasıyla tutuklandı.
22 Ocak: Paris proletaryası ve Ulusal Muhafızlar, Blanquicilerin önayak olduğu bir devrimci gösteri düzenlediler. Hükümetin devrilmesini ve bir Komün kurulmasını talep ettiler. Ulusal Savunma Hükümeti’nin emriyle, Hôtel de Ville’i savunmakta olan Breton Gezici Muhafızı eylemcilere ateş açtı. Silahsız işçilerin katledilmesinden sonra, hükümet Paris’i Almanlara teslim etmenin hazırlıklarına başladı.
28 Ocak: İşçilerin dört aylık uzun direnişinden sonra, Paris, Prusyalılara teslim edildi. Bütün düzenli ordu silahsızlandırılsa da, Ulusal Muhafızların silah taşımaya devam etmelerine izin verildi. Böylece kalabalık Paris silahlı kalmaya devam ederken, şehrin yalnızca küçük bir bölümü işgal ordularına verilmiş oldu.
8 Şubat: Fransa’da ülke çoğunluğunun haberinin olmadan seçimler gerçekleştirildi.
12 Şubat: Yeni Ulusal Meclis Bordeaux’da açıldı, üyelerin üçte ikisi muhafazakârlardan oluşuyordu ve savaşın bitmesini istiyorlardı.
16 Şubat: Meclis Adolphe Thiers’i başkan olarak seçti.
26 Şubat: Fransa ve Almanya arasındaki ilk barış antlaşması Versay’da imzalandı; bir yanda Thiers ve Jules Favre, diğer yanda Bismarck vardı. Fransa, Alsace ve Doğu Lorraine’i Almanya’ya teslim etti ve 5 milyar frank tutarındaki tazminatları ödedi. Alman işgal ordusu, tazminat ödemeleri yapıldıkça yavaşça geri çekildi. Son barış antlaşması 10 Mayıs 1871’de Frankfort-on-Main’de imzalandı.
1-3 Mart: Paris işçileri, aylarca süren mücadele ve eziyetten sonra, Alman askerlerinin şehre girişine ve hükümetin sonu gelmeyen şartlı teslim olmasına öfkeyle tepki gösterdiler. Ulusal Muhafızlar ayrıldılar ve bir Merkezi Komite örgütlediler.
10 Mart: Ulusal Meclis vadesi geçmiş borçların ödenmesine yönelik bir yasa çıkardı. Bu yasaya göre 13 Ağustos ve 12 Kasım 1870 tarihleri arasındaki zorunluluklara ilişkin borçların ödenmesi ertelenebilecekti. Böylece, bu yasa, birçok küçük burjuvanın iflasıyla sonuçlandı.
11 Mart: Ulusal Meclis görevini tamamladı. Paris, sorunlara rağmen, hükümetini 20 Mart tarihinde Versay’da kurdu.
18 Mart: Adolphe Thiers, Paris’i silahsızlandırmaya ve Fransız askerlerini (düzenli ordu) göndermeye kalkıştı, ancak askerler Paris işçileriyle kardeşliklerinden dolayı emirlere uymayı reddettiler. Generaller Claude Martin Lecomte ve Jacques Leonard Clément Thomas kendi askerleri tarafından öldürüldüler. Çoğu asker barışçı bir şekilde geri çekilirken, kimileri Paris’te kaldı. Thiers çok öfkelendi, İç Savaş başladı.
26 Mart: Parisli yurttaşlar tarafından bir kent meclisi, Paris Komünü seçildi. Komün, aralarında Birinci Enternasyonal üyeleriyle, Proudhon ve Blanqui destekçilerinin de olduğu işçilerden oluşuyordu.
28 Mart: Bugüne kadar hükümet olarak görev yapan Ulusal Muhafızlar Merkez Komitesi, “Ahlak Polisi”nin daimi ortadan kaldırılmasına ilişkin bir karar verdikten sonra istifa etti.
30 Mart: Komün düzenli orduyu ve mecburi askerlik hizmetini feshetti. Eli silah tutan bütün yurttaşların katılabildiği Ulusal Muhafızlar yegâne silahlı kuvvet oldu. Komün, Ekim 1870’ten Nisan 1871’e kadarki konut kira ödemelerini affetti. Aynı gün, Komün’e seçilen yabancıların konumu da “Komün’ün bayrağı Dünya Cumhuriyeti’nin bayrağıdır” düşüncesiyle onaylandı.
1 Nisan: Komün, herhangi bir üyenin alabileceği en yüksek maaşın 6 bin frankı geçemeyeceği kararını aldı.
2 Nisan: Thiers, Paris Komünü’nü bastırmak amacıyla, Versay Ordusu’nu, birçoğu Sedan ve Metz’de teslim olan ordularda görev almış olan Fransız savaş tutsaklarıyla desteklemek için Bismarck’a izin başvurusunda bulundu. Bismarck, 5 milyar frank tazminat ödemesi karşılığında izin verdi. Fransız ordusu Paris kuşatmasına başladı. Paris düzenli olarak bombalandı, üstelik tam da Prusyalıların aynı şehri bombalamasını kutsal şeylere saygısızlık olarak damgalayanlar tarafından.
Komün, kilisenin devletten ayrılmasına, dinsel amaçlı bütün devlet ödemelerinin iptaline ve bütün Kilise mülkiyetinin ulusal mülkiyete dönüştürülmesine ilişkin bir karar verdi. Din tamamen özel bir mesele ilan edildi.
5 Nisan: Komünarların Fransız hükümeti tarafından infazını önlemek için Komün rehinelere ilişkin bir karar aldı. Bu karara göre, Fransız Hükümeti’yle bağlantılı olmaktan hüküm giyen bütün kişiler rehine ilan edildi. Bu karar hiçbir zaman uygulanmadı.
6 Nisan: Ulusal Muhafızların 137. taburu tarafından getirilen giyotin, halkın yoğun sevinci altında, halka açık olarak yakıldı.
7 Nisan: Fransız ordusu 7 Nisan’da, Paris’in batı cephesindeki Neuilly-sur-Seine’i ele geçirdi.
Fransız hükümetinin ele geçirdiği Komünarları infaz etmesine tepki olarak, Komün, misilleme tehdidinde bulunduğu “kısasa kısas” politika beyanını yayımladı. Blöf çabucak ortaya çıktı; Paris işçileri hiç kimseyi infaz etmedi.
8 Nisan: Hiçbir dini simgenin, resmin, dogmanın, duanın, kısacası “bireyin vicdan alanına ait olan hiçbir şeyin” okullara alınmamasına yönelik bir karar alındı. Karar yavaş yavaş uygulandı.
11 Nisan: Fransız ordusu, Güney Paris’e yönelik bir saldırıda General Eudes tarafından yoğun kayıplar verdirilerek geri püskürtüldü.
12 Nisan: Komün, Vendôme Meydanı’nda yer alan ve 1809 savaşı sonrasında Napolyon tarafından ele geçirilen silahlardan dökülen Zafer Sütunu’nun, ulusal nefreti teşvik ve şovenizmin bir simgesi olduğu gerekçesiyle yıkılması gerektiğine karar verdi. [Bu karar 16 Mayıs’ta yerine getirildi.]
16 Nisan: Komün, bütün borç yükümlülüklerinin üç yıl boyunca ertelendiğini ve faizlerinin iptal edildiğini ilan etti.
Komün, imalatçılar tarafından kapatılan fabrikaların istatistiksel listelemesini ve önceden oralarda çalışan işçiler tarafından tekrar işler hale getirilmesine ilişkin olarak planlar yapılmasını emretti, bu işçiler kooperatif toplulukları şeklinde örgütlenecekti, dolayısıyla bu kooperatiflerin bir sendikada bir arada örgütlenmesine ilişkin planlara yönelik olarak çalışılmasını da istedi.
20 Nisan: Komün fırıncıların gece çalışmasını ve işçi kayıt kartlarını yasakladı. Bu kartlar İkinci İmparatorluk’tan beri, birinci sınıf sömürücüler olan polis adayları tarafından bir tekel olarak kullanılıyordu. Bu kayıt kartlarının verilmesi yetkisi Paris’in 20 bölgesinin belediye başkanlarına devredildi.
23 Nisan: Thiers, Komün’ün, Paris Başpiskoposu’nun (Georges Darboy) ve Paris’te rehin tutulan diğer bazı rahiplerin, yalnızca bir kişiyle, Komün’e iki kez seçilen ancak Clairvaux’ta tutsak olan Blanqui ile takas edilmesi önerisi üzerinden yürütülen müzakereleri durdurdu.
27 Nisan: 30 Nisan’da gerçekleştirilecek olan yerel seçimlerin arifesinde Thiers büyük uzlaşma sahnelerinden birini sergiledi. Meclis kürsüsünde şu şekilde bağırdı: “Bizi Fransız kanı dökmeye mecbur bırakan Paris’teki komplo dışında, cumhuriyete yönelik başka hiçbir komplo yok. Tekrar ve tekrar söylüyorum…”. Birleşmiş olan Meşrutiyetçiler, Orleancılar ve Bonapartistler (Düzen Partisi), 700 bin yerel konsey üyesinden 8 binini bile kazanamadı.
30 Nisan: Komün, özel emek sömürücüleri oldukları ve işçilerin kendi emek araçlarına ve ödemelerine ilişkin haklarıyla çeliştiği gerekçesiyle rehin dükkânlarının kapanmasını emretti.
5 Mayıs: Komün, 5 Mayıs günü, XVI. Louis’nin idam cezasını çekmesi için inşa edilen Kefaret Şapeli’nin yıkılmasını emretti.
9 Mayıs: Kesintisiz Fransız bombardımanı ve silah ateşiyle tamamen harabe haline gelmiş olan Issy Kalesi, Fransız ordusunca ele geçirildi.
10 Mayıs: Şubat ayında görüşmeleri tamamlanan, Frankfurt Antlaşması olarak bilinen barış antlaşması imzalandı. (Ulusal Meclis tarafından 18 Mayıs tarihinde onaylandı.)
16 Mayıs: Vendôme Sütunu yıkıldı. Vendôme Sütunu 1806 ve 1810 tarihleri arasında, Napolyoncu Fransa’nın zaferlerinin onuruna dikilmişti; ele geçirilen düşman silahlarındaki bronzdan üretilmişti ve Napolyon’un bir heykeliyle süslenmişti.
21-28 Mayıs: Versay askerleri 21 Mayıs’ta Paris’e girdiler. Kuzey ve doğu kalelerini elinde tutan Prusyalılar, aslında ateşkes şartları altında geçmeleri yasaklanmış olan şehrin kuzeyindeki arazilerden Versay askerlerinin ilerleyişlerine izin verdiler. Paris işçileri kanatları oldukça zayıf güçlerle savunuyorlardı. Bunun bir sonucu olarak, Paris’in batı yarısında, lüks şehirde, yalnızca zayıf bir direniş sergilenebildi; Versay askerlerinin gittikçe yaklaştığı doğu yarısında, işçi sınıfı şehrinde, daha güçlü ve daha kararlı bir direniş sergileniyordu.
Fransız ordusu sekiz gün boyunca işçileri katletti, sivilleri gördüğü yerde öldürdü. Operasyon, daha sonra Fransa başkanı olacak olan Mareşal MacMahon tarafından yönetiliyordu. Özet olarak, on binlerce Komünar ve işçi infaz edildi (neredeyse 30 bin kişi); diğer 38 bin kişi hapse atıldı ve 7 bin kişi zorla sürüldü.
Dipnotlar:
[1] 2 Temmuz 1870’te Prusya kralının akrabası olan bir Hohenzollern prensinin İspanya tahtına aday olduğu duyulmuştu. Fransa, diplomasi ile prensin adaylıktan vazgeçmesini sağladı. Ancak işi burada bırakmadan daha da ileri götürerek savaş açtı (e.n.)
[2] Marx tarafından 19-23 Temmuz 1870 tarihleri arasında yazılan Uluslararası İşçi Birliği Genel Konseyinin Fransız-Alman Savaşı Üzerine Birinci Çağrısı (ç.n.)
[Fransa’da İç Savaş Zaman Çizelgesi, Marxists.Org’daki İngilizce orjinalinden Tahir Emre Kalaycı tarafından daha önce çevrilmiş ve Paris Komünü’nün Sesleri kitabında yayımlanmıştır. Okuduğunuz metin yayımlanmış çevirinin gözden geçirilmiş halidir]
